Invloedrijke boeken

Narrative verkent een scala aan geschreven, gesproken, literaire en niet-literaire verhalen. Onderwerpen die worden onderzocht zijn onder meer plotstructuur, tijdmanipulaties, standpunten, mondelinge verhalen en kinderverhalen. De meest recente versie is herschreven om ontwikkelingen in de theorie en nieuwe technologieën te integreren, en het boek bruikbaarder te maken als cursusboek. Nieuwe materialen zijn onder meer secties over film, verrassing en spanning, en online nieuwsverhalen.

De rol van narratieven kan niet begrepen worden zonder inzicht in hoe onze hersenen in elkaar zitten. In Symbolic Species gaat Terrence Deacon in op de morfologische (lees: structurele) verschillen tussen menselijke hersenen en die van andere levende organismen. Op fascinerende (maar best moeilijke) wijze laat hij zien waarom mensen kunnen denken in symbolen en  andere organismen niet.

In dit boek vertelt Hayles drie met elkaar verweven verhalen:

• hoe informatie zijn lichaam verloor, dat wil zeggen hoe informatie werd geconceptualiseerd als een entiteit die los stond van de materiële vormen die deze dragen;
• de culturele en technologische constructie van de cyborg;
• de ontmanteling van het liberale humanistische ‘subject’ in het cybernetische discours, samen met de opkomst van het ‘posthumane’.
  

Tegen haar conclusies dat het verlies van een lichaam ook bevrijdend kan zijn is niets in te brengen. Haar optimistische kijk op “intelligente” systemen zonder lichaam deel ik overigens niet.

Working with Stories is – ondanks de titel – vooral een boek over participatie. Het boek beschrijft zeer uitgebreid de door Cynthia Kurtz grotendeels zelf ontwikkelde wetenschappelijke benadering Participatory Narrative Inquiry. Bij 4vitae noemen we dit boek echter niet voor niets de StoryBible. Het boek start met vier hoofdstukken over waarom je zou moeten werken met narratieven, over wat narratieven zijn, waar ze voor dienen en hoe ze werken. Na een uitlog over de rol van narratieven in organisatie en gemeenschappen volgen nog acht hoofstukken waarin de PNI banadaring in zeer veel detail wordt beschreven.

Working with Stories is zo rijk aan informatie dat wij aanbevelen dit boek niet te lezen. Lees de uitstekende samenvattingen aan het eind van ieder hoofdstuk en kies dan hooguit drie hoofdstukken om te lezen.

Wat zijn de momenten waarop het vertrouwen echt helemaal verloren gaat, en waarom? Het antwoord zit ’m wat Nanke Verloo betreft in tien ‘kritieke momenten’ die het burgerparticipatieproces sturen.

Zij stelt dat we het doel van burgerparticipatie zouden moeten herformuleren. Participatie heeft niet als doel consensus te bereiken, maar zou moeten gaan over samenwerken, van elkaar leren en daarin het conflict niet uit de weg gaan.

Dr. Nanke Verloo is senior onderzoeker en docent Stedelijke Politiek en Planologie aan de Universiteit van Amsterdam, decaan van de opleiding Metropool aan de NSOB, hoofdredacteur van het tijdschrift Beleid & Maatschappij en lid van de redactie van Sociale Vraagstukken. Haar onderzoek gaat over de schurende relatie tussen burgers en de overheid.

At Home in the Universe is misschien wel het meest invloedrijke boek van alle boeken op deze pagina omdat het zo breed en praktisch laat zien hoe fundamenteel anders complexe systemen zijn. En dat is uiterst relevant omdat onze maatschappij en organisaties de laatste jaren steeds meer een complex adaptief systeem geworden zijn waarin kennis, besturing en handelen verspreid zit. Organisaties en landen gaan het niet meer redden met centrale sturing en beleidsvorming …. dat is de ultieme consequentie van de kennissamenleving die sinds ongeveer 1950 is ontstaan.

Omdat wij de inhoud niet beter kunnen opschrijven dan Amazon, volgt hier een licht bewerkte vertaling van hun introductie.

Er is een grote wetenschappelijke revolutie begonnen, een nieuw paradigma dat qua belang kan wedijveren met Darwins theorie. De kern ervan is de ontdekking van de orde die diep in de meest complexe systemen ligt, van de oorsprong van het leven, tot de werking van gigantische bedrijven, tot de opkomst en ondergang van grote beschavingen. En meer dan wie dan ook is deze revolutie het werk van één man, Stuart Kauffman, een MacArthur Fellow en visionaire pionier van de nieuwe wetenschap van complexiteit.

In At Home in the Universe weeft Kauffman op briljante wijze de opwinding van intellectuele ontdekkingen en een vruchtbare mix van inzichten samen om de algemene lezer een fascinerende kijk te geven op deze nieuwe wetenschap – en op de krachten voor orde die aan de rand van de wereld liggen. chaos.

We kennen allemaal voorbeelden van spontane orde in de natuur: een oliedruppel in water vormt een bol, sneeuwvlokken hebben een zesvoudige symmetrie. Wat we nu pas ontdekken, zegt Kauffman, is dat de reikwijdte van de spontane orde enorm groter is dan we hadden aangenomen. Zelforganisatie is inderdaad een groot onontdekt natuurprincipe. Maar hoe ontstaat deze spontane orde? Kauffman beweert dat de complexiteit zelf zelforganisatie in gang zet, of wat hij ‘gratis orde’ noemt, dat als genoeg verschillende moleculen een bepaalde drempel van complexiteit overschrijden, ze zichzelf beginnen te organiseren tot een nieuwe entiteit: een levende cel.

Kauffman gebruikt de analogie van duizend knopen op een vloerkleed: twee knopen willekeurig met elkaar verbinden met draad, dan nog eens twee, enzovoort. In eerste instantie heb je geïsoleerde paren; later kleine clusters; maar plotseling, rond de 500ste herhaling, vindt er een opmerkelijke transformatie plaats – net zoals de faseovergang wanneer water abrupt in ijs verandert – en de knoppen worden met elkaar verbonden in één gigantisch netwerk. Op dezelfde manier kan het leven zijn ontstaan toen de mix van verschillende moleculen in de oersoep een bepaald niveau van complexiteit overschreed en zichzelf organiseerde in levende wezens (als dat zo is, dan is het leven geen hoogst onwaarschijnlijke toevallige gebeurtenis, maar bijna onvermijdelijk).

Kauffman gebruikt het basisinzicht van ‘gratis bestellen’ om een duizelingwekkende reeks verschijnselen te belichten. We zien hoe een eencellig embryo kan uitgroeien tot een zeer complex organisme met ruim tweehonderd verschillende celtypen. We leren hoe de wetenschap van complexiteit Darwins evolutietheorie uitbreidt door middel van natuurlijke selectie: dat zelforganisatie, selectie en toeval de motoren van de biosfeer zijn. En we krijgen inzicht in de biotechnologie, de verbluffende magie van de nieuwe grens van genetische manipulatie – het genereren van biljoenen nieuwe moleculen om nieuwe medicijnen, vaccins, enzymen, biosensoren en meer te vinden.

Kauffman laat zien dat ecosystemen, economische systemen en zelfs culturele systemen allemaal volgens vergelijkbare algemene wetten kunnen evolueren, dat weefsels en terracotta op vergelijkbare manieren evolueren. En ten slotte zit er een diep spiritueel element in Kauffmans denken. Als, zoals hij betoogt, het leven onvermijdelijk zou ontstaan, niet als een onberekenbaar ongeluk, maar als een verwachte vervulling van de natuurlijke orde, dan zijn we werkelijk thuis in het universum.

Kauffmans eerdere deel, The Origins of Order, geschreven voor specialisten, kreeg lovende kritieken. Stephen Jay Gould noemde het “een mijlpaal en een klassieker.” En Nobelprijswinnaar Philip Anderson schreef: ‘Er zijn maar weinig mensen op deze wereld die ooit de juiste vragen stellen aan de wetenschap, en zij zijn degenen die de toekomst ervan het meest diepgaand beïnvloeden. Stuart Kauffman is een van hen.’ In Thuis in het Universum neemt deze visionaire denker je mee terwijl hij nieuwe inzichten onderzoekt in de aard van het leven.

Scale is misschien wel ook het meest invloedrijke boek van alle boeken op deze pagina omdat het zo fundamenteel is. Maar anders fundamenteel dan het boek van Stuart Kauffman hierboven. Scale gaat over schalingswetten. Wetten die iets zeggen over de eigenschappen van systemen als steden, organisaties, economieën, wegen en dieren als functie van een schaal: tijd, lengte, gewicht, inwoners, enzovoort. Schaling komt voor in alle Complex Adaptieve Systemen, dus ook in onze organisaties en maatschappij.

Het is 4vitae in 20 jaar nog niet gelukt om schalingswetten toe te passen of te vinden in de praktijk. Dat is ook exact de reden dat we onszelf zien als een innovatieve, wetenschappelijk gedreven onderneming. We blijven dat namelijk continu proberen.

Omdat wij de inhoud opnieuw niet beter kunnen opschrijven dan Amazon, volgt hier een licht bewerkte vertaling van hun introductie.

Geoffrey West is een pionier op het gebied van complexiteitswetenschap, de wetenschap van opkomende systemen en netwerken. De term ‘complexiteit’ kan echter misleidend zijn, omdat wat de ontdekkingen van West zo mooi maakt, is dat hij een onderliggende eenvoud heeft gevonden die de ogenschijnlijk complexe en diverse verschijnselen van levende systemen verenigt, inclusief onze lichamen, onze steden en onze bedrijven.

Gefascineerd door veroudering en sterfelijkheid paste West de strengheid van een natuurkundige toe op de biologische vraag waarom we zo lang leven als we doen en niet langer. Het resultaat was verbazingwekkend en veranderde de wetenschap: West ontdekte dat ondanks de enorme diversiteit aan zoogdieren ze allemaal, in grote mate, geschaalde versies van elkaar zijn. Als je de grootte van een zoogdier kent, kun je schaalwetten gebruiken om alles te weten te komen, van hoeveel voedsel het per dag eet, wat zijn hartslag is, hoe lang het duurt om volwassen te worden, zijn levensduur, enzovoort. Bovendien schaalt de efficiëntie van de bloedsomloop van zoogdieren precies op basis van het gewicht: als je een muis, een mens en een olifant vergelijkt in een logaritmische grafiek, zie je dat bij elke verdubbeling van het gemiddelde gewicht een soort 25% efficiënter wordt – en leeft 25% langer. In wezen heeft hij bewezen dat het probleem te maken heeft met de fractale geometrie van de netwerken die energie leveren en afval uit het lichaam van het organisme verwijderen.

Het werk van West heeft voor biologen een baanbrekende rol gespeeld, maar vervolgens maakte hij de nog gedurfder stap om de toepasbaarheid van zijn werk te onderzoeken. Ook steden zijn constellaties van netwerken en de wetten van schaalbaarheid zijn met griezelige precisie op hen van toepassing. Onlangs heeft West zijn revolutionaire werk toegepast op de zakenwereld. Dit onderzoek heeft geleid tot krachtige inzichten in waarom sommige bedrijven floreren en andere falen. De implicaties van deze ontdekkingen zijn verreikend en worden nog maar net onderzocht. Scale is een spannend wetenschappelijk avonturenverhaal over de elementaire natuurwetten die ons op eenvoudige maar diepgaande manieren met elkaar verbinden. Door de briljante geest van Geoffrey West kunnen we ons voorstellen hoe steden, bedrijven en het biologische leven dansen op hetzelfde eenvoudige, krachtige deuntje.

Het voelt wat raar om je eigen proefschrift in dezelfde categorie te plaatsen als van twee van je eigen helden: Kauffman en West. Toch is dit een van de boeken die het fundament vormt onder 4vitae omdat het gaat over het de schalings-eigenschappen van zich vormende en verouderende fysieke netwerken van deeltjes. Als je die deeltjes durft te zien als mensen en die netwerken als de communicatiewegen in organisaties of de maatschappij dan is dit boek een rijke bron van metaforen. Niet meer, maar ook niet minder.

Herman Dooyeweerd is na Spinoza, s’Neerlands belangrijkste filosoof. Zijn aspecten-raamwerk is wereldberoemd buiten – zoals zo vaak – de landsgrenzen. Ook weten weinigen dat het werk van Dooyeweerd de basis was onder de “normen en waarden” kabinetten Balkenende. Hoe dan ook, het werk van Dooyeweerd is behoorlijk onleesbaar en daarom staat dit boek van Andrew Basden op de leeslijst. Andrew, de man achter dooy.info, ontsluit het filosofisch raamwerk op een toegankelijke wijze. Aanbevolen voor iedereen die meer wel weten van wat onderzoek is. En hoe de diversie vakgebieden in elkaar overlopen en georganiseerd zijn.

4vitae is de ontwikkelaar en voornaamste gebruiker van vijfde generatie evaluatie. De vijf vormen zijn:

1. Meten
2. Beschrijven
3. Beoordelen
4. Responsief constructivistisch
5. Co-evaluatief duiden

Co-evaluatief duiden, de vijfde generatie, is een vorm van evaluatie waarbij de rol van evaluator en onderzochte worden omgedraaid. De “beneficiaries” worden de onderzoekers en betekenisgevers. En de rol van de voormalige onderzoeker wordt bovenal die van facilitator (helper). Naast dat deze omkering en rolveranderingen nodig zijn om complex adaptieve systemen als markten, maatschappijen, zorgsystemen, enz. op voldoende schaalgrootte te kunnen evalueren omdat de kennis, kunde en toezichtkracht verspreidt zit over het systeem, is het ook nodig om dat continu te kunnen tijdens de uitvoering. Alleen dan is immers een continue vinger aan de pols in, door, van en voor het gehele systeem (inclusief omgeving) mogelijk.

Bij vierde generatie evaluatie kan dat (grootschalig, continu en tijdens de uitvoering) niet. Desondanks is het nuttig om de vier voorgaande generaties te kennen en begrijpen. We laten wederom de samenvatting over aan Amazon:

Evaluatie van de vierde generatie vertegenwoordigt een monumentale verschuiving in de evaluatiepraktijk. De auteurs benadrukken de inherente problemen waarmee eerdere generaties beoordelaars te maken kregen – politiek, ethische dilemma’s, onvolkomenheden en hiaten, onduidelijke gevolgtrekkingen – en geven de schuld aan het vertrouwen op het wetenschappelijk/positivistische paradigma voor mislukking. Ze laten zien hoe evaluatie van de vierde generatie hardnekkige problemen bij programma-evaluatie oplost, beschrijven uitgebreid de verschillen tussen de positivistische en constructivistische paradigma’s van onderzoek, en bieden een praktisch plan van de stappen en processen bij het uitvoeren van een evaluatie van de vierde generatie.

Over Co-evaluatief duiden bestaat nog geen boek. Daaraan wordt bij tijd en wijle gewerkt.

Dit boek vormt een pleidooi tegen dit heersende wetenschappelijke paradigma dat inmiddels alle domeinen van de samenleving doortrekt. Maar dat ook zijn grenzen bereikt, want hier en daar ontstaan tegenkrachten. Dit boek bevat korte prikkelende stukken over waar en hoe het spaak loopt, maar ook hoe het anders kan. Het geeft inzicht in de taaiheid van patronen en de macht van systemen. Daarnaast biedt het voorbeelden van hoopgevende projecten waarin betrokkenen buiten het heersende paradigma denken en doen, van hun worstelingen, de weerbarstigheden, de dilemma’s en de weerstanden.

In het boek worden verschillende domeinen bestreken waarin men met dezelfde problemen worstelt. Het vertelt hoe patronen ontstaan, hoe dwingend ze zijn en hoe we daartegenin kunnen gaan. Voor iedereen, of je nu zwanger bent, schoolgaande kinderen hebt, kind bent van bejaarde ouders, kortom: voor alle zieken, zwakken en gezonden – en voor wie wil weten in welke systemen van denken en handelen wij leven, vaak ongemerkt en deels ongewild.

Management Cybernetica is een term die waarschijnlijk meer dan 99.9% van de mensen direct zal afschrikken. Toch is het een fascinerend onderwerp dat meteen interesse wekt als je zegt dat het gaat over stuurmanskunst voor en in organisaties. En dat zo ongeveer de kern van de toepassingen die 4vitae samen met haar klanten realiseert: het kunnen sturen in woelige baren. Om dat te kunnen moet je zicht hebben op de bemanning, de boot, de wind, de zee en de omgeving. In 4vitae termen: de narratieven en warme data van de medewerkers, van managers, de organisatie, de invloed van de maatschappij en de inwoners/patiënten/klanten/enzovoort. Diagnosing the system for organisations beschrijft hoe je die data kunt gebruiken tot diagnoses te komen over hoe het werkt en hoe het anders kan (of moet).

Amazon zegt over dit boek:

In Brain of the Firm en The Heart of Enterprise heeft Stafford Beer de wetenschappelijke wetten uitgewerkt die elk levensvatbaar systeem beheersen. Zij vormen de basis voor dit boek, dat uitsluitend betrekking heeft op de toepassing van deze wetten op het begrip van een bepaalde onderneming.

In de vorm van een handboek of een managersgids behandelt Diagnosing the system for Organisations het fundamentele probleem van management: hoe om te gaan met de complexiteit zelf. Het laat u zien hoe u een onderneming kunt ontwerpen (of herontwerpen) in overeenstemming met de wetten van de levensvatbaarheid, en helpt u bij het diagnosticeren van fouten in uw organisatiestructuur.

Seeing Organisational Patterns is een meesterwerk en naslagwerk over de triadische (driehoekige) aard van organisaties. Als alternatief voor het veelgebruikte centraal/decentraal schuift Keidel de controle-samenwerking-autonomie driehoek naar voren. Aan de hand van tal van voorbeelden en met een uitgebreide tabel met voorbeelden in de Appendix is dit zowel een leerboek als een naslagwerk voor iedereen die worstelt met de tekortkomingen van top-down, bottom-up, centraal-decentraal en zelf-organisatie. Met name de cooperatie-autonomie hybride organisatie die nog steeds een aantal dingen samen (central control) doen is een organisatie-architectuur die toekomst heeft.

Thinking in Systems is een beknopt en cruciaal boek dat inzicht biedt voor het oplossen van problemen op schalen variërend van persoonlijk tot mondiaal. Dit boek brengt systeemdenken uit het rijk van computers en vergelijkingen naar de tastbare wereld. Het laat de vaardigheden op het gebied van systeemdenken zien die cruciaal zijn voor de leven in de 21e eeuw..

Enkele van de grootste problemen waarmee de wereld wordt geconfronteerd – oorlog, honger, armoede en aantasting van het milieu – zijn in wezen systeemfalen. Ze kunnen niet worden opgelost door één onderdeel afzonderlijk van de andere op te lossen, omdat zelfs ogenschijnlijk kleine details een enorme kracht hebben om de beste inspanningen van te bekrompen denken te ondermijnen.

In een wereld die steeds ingewikkelder, drukker en onderling afhankelijker wordt, helpt Thinking in Systems lezers de eerste stap te zetten op weg naar het vinden van proactieve en effectieve oplossingen.