Fotocredit: Mika Baumeister

Dit is deel één van een serie van vier blogs over hoe gemeenten grip kunnen krijgen op de maatschappelijke impact én kosten sociaal domein.

Dit deel gaat over het opheffen van de wegomlegging via Veilig Thuis die bij de start van de decentralisaties in 2015 is ontstaan. Het lokale team moet de leiding krijgen en hulp bieden bij opvoedingsonzekerheden.

Hoe zit het nu echt in het sociaal domein?

Wettelijk gezien is het eenvoudig. De Jeugdwet wijst het College [1] aan om inwoners hulp te bieden als zij daarom vragen en/of er signalen zijn dat zij daar zelf – eventueel met hulp van hun sociale omgeving – niet uitkomen.

Alle vragen/meldingen/signalen horen dus thuis in de eerste lijn. Die moet gericht zijn op normaliseren, socialiseren en kwaliteit van leven. Het College machtigt daartoe het lokale team, maar blijft uiteraard bestuurlijk verantwoordelijk.

De wegomlegging van 2015

In 2015 is een wegomlegging aangebracht. Meldingen van Politie, bereiken het lokale team niet rechtstreeks, maar lopen via Veilig Thuis [2]. Omdat gemeenten hun lokale teams veelal nog niet op orde hadden, is het begrijpelijk dat de Politie er destijds voor koos meldingen door te zetten naar Veilig Thuis. Het ging en gaat hierbij echter in 90% van de gevallen om lichte voorvallen in de huiselijke sfeer.

Grote negatieve bijwerkingen

Omdat Veilig Thuis altijd eerst onderzoek doet duurt het lang. Ook worden de meldingen in een sfeer van onveilige opvoedingssituaties en mogelijke kindermishandeling gebracht. Ouders voelen zich daardoor bij voorbaat negatief geëtiketteerd. Dit stigma werkt averechts op eventuele vragen om hulp. Dat is vast niet de bedoeling, maar zo ervaren ouders het wel.

Deze (on)veiligheids-route werkt in gevallen van echtscheiding, waar kinderen bij betrokken zijn, vaak als een katalysator [3] voor verdere polarisatie tussen ouders en escalatie van echtelijke twisten. Daar zijn vooral de kinderen de dupe van, terwijl een op herstel van de ouderrollen gerichte interventie nodig is. De omweg via Veilig Thuis draagt onbedoeld bij aan oververtegenwoordiging van echtscheidingsgevallen in de jeugdbescherming.

Oplossingsroute

De uitvoering van de in 2015 gecreëerde wegomlegging staat mijns inziens op gespannen voet met het oogmerk van de Jeugdwet. Inmiddels zijn de lokale teams op orde dus de wegomlegging kan weg.  En moet – gezien de negatieve bijwerkingen – ook weg zodat gemeenten aan hun wettelijke taak kunnen voldoen. Het is in 2024, negen jaar na invoering van de Jeugdwet, de hoogste tijd!

De Colleges zijn verantwoordelijk voor de inrichting van het zorglandschap. En dus aan zet om de wegomlegging op te heffen zodat alle meldingen en signalen bij het lokale team komen.

Hierdoor krijgt normaliseren en versterken van preventie door het lokale team in de gemeente handen en voeten. Liefst in combinatie met versterking van de sociale basisinfrastructuur. Dat is beter voor de jeugd. En de gemeente krijgt meer grip op impact en kosten in het sociaal domein.

Om het oogmerk van de Jeugdwet te realiseren en het lokale team [4] te positioneren, is het volgende nodig:

1. Het lokale team is aan zet bij incidenten in de huiselijke sfeer. Met Politie moeten daarvoor nadere (lokale/landelijke) afspraken worden gemaakt om rechtstreeks te melden bij het lokale team. Dus niet meer via Veilig Thuis.
2. Het lokale team is altijd betrokken bij een maatregel van kinderbescherming. Zij wordt bij eventuele inzet jeugdhulp vooraf geraadpleegd en draagt bij de maatregel zo kort mogelijk te doen zijn door lokaal te ondersteunen.

Impact op de uitvoering sociaal domein

Omdat het bezoeken van ouders in gevallen waarin nog geen hulpvraag is een grote stap is voor het lokale team, wordt geadviseerd ervaren gezinscoaches in te zetten als poortwachter. Zolang de meldingen nog niet rechtstreeks bij het lokale team komen sluit deze namens het lokale team aan bij het Veilig Thuis casusoverleg om de binnengekomen meldingen te bespreken. Hier kan meteen mee begonnen worden.

Zoals gezegd zal voor 90% van de meldingen geen onderzoek nodig zijn en kan het lokale team kort na de melding ouders hulp bieden door in gesprek te gaan. Zodra genoemde nieuwe afspraken met de Politie zijn gemaakt komen alle meldingen binnen bij de poortwachter/gezinscoach. Die beoordeelt deze en houdt de vinger aan de pols.

In zeer ernstige gevallen kan Veilig Thuis het overnemen, gebruik makend van hun specifieke bevoegdheden voor die gevallen. Dat maakt hun positie ook zuiverder. Ze zijn nu te vaak bezig met gevallen die niets met kindermishandeling te maken hebben. Het uitgangspunt is: lokale team, tenzij.

Het lokale team in de lead werkt!

Deze aanpassingen in de afspraken en werkwijze hebben niet alleen een gezonde wettelijke basis, ze zorgen er ook voor dat het lokale team altijd de vinger aan de pols kan houden als het gaat om normaliseren, socialiseren en kwaliteit van leven van jeugdigen. En dat het team betrokken blijft bij cliënten en toezicht houdt op de tweede lijn. Dat laatste is ook logisch omdat de gemeente de rekening moet betalen …..

Dat deze oplossingsrichting werkt, qua kostenbeheersing en maatschappelijke impact, laat een kleine gemeente als Stede Broec zien met haar programma “Versterken eerste lijn”. Met name de opvallend toegankelijke en sterke mediation bij scheiding voorkomt veel leed voor gezinnen én veel kosten voor de gemeente.

Wellicht zijn er meer gemeenten bezig de wegomlegging op te heffen. Ik hoor het graag in de reacties onder deze blog.

Vervolg

Deel twee van deze serie zal gaan over de huisartsenroute als bron van misverstanden. Hier geen wegomlegging maar een sluiproute.

Referenties

1. Gezien deze wettelijke grondslag voor de gemeente c.q. het lokale team is ‘privacy’ geen belemmering in de samenwerking van het lokale team met Politie en Veilig Thuis.
2. De officiële naam van Veilig Thuis is Advies- en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling. Deze naam geeft helder weer dat meldingen eerst via het lokale team dienen te lopen.
3. Echtscheiding betekent een aardverschuiving in de relaties binnen het gezin, gepaard gaand met vaak heftige emoties. Dat vraagt geconcentreerde aandacht van ouders voor herstel van de balans in de ouderrelatie na scheiding. Onderscheiden van de partnerrelatie die eindigt, loopt deze verbondenheid en ouderlijke verantwoordelijkheid voor hun kinderen gewoon door. Ouders vertonen bij scheiding veel opvoedingsonzekerheid met ontwikkelvragen. Die sneeuwen vaak onder in de Veilig Thuis arena waar negatieve oordelen rond veilig opgroeien welig kunnen tieren. In plaats van hulp bij die opvoedingsonzekerheden, waar fouten gemaakt mogen worden, ontstaat in het proces een voedingsbodem voor negatieve oordelen over en weer. Ruimte om alle teleurstelling, pijn, verdriet en woede door de scheiding op elkaar te projecteren.
4. Met nadruk wil ik stellen dat de hierboven genoemde problemen en effecten niet te wijten zijn aan de lokale teams of Veilig Thuis. Het gaat hier om bijeffecten van de ooit noodzakelijke wegomlegging. Die noodzaak is er inmiddels niet meer. Het is nu aan de Colleges om het zorglandschap op orde te brengen en de organisatie in te richten conform het oogmerk van de Jeugdwet.

Lees ook de andere delen